شمشیر کاتانا (Katana)، نوع خاصی از شمشیر ژاپنی می باشد و تیغه ی آن تا حدی منحنی شکل است. طول آن حدودا 60 سانتی متر( 23.5 اینچ) می باشد. مردم بسیاری در قدیم از کلمه ی کاتانا برای نام بردن از تمامی شمشیرهای ژاپنی استفاده می کردند ولی کاملا اشتباه بوده است. چون شمشیرهای ژاپنی زیادی به نام های واکی زاشی، تانتو، تای چی، نینجا تو، کوداچی و چوکاتو وجود دارند.
شمشیر کاتانا دارای لبه ای بسیار تیز و برنده است و افراد معمولا از هر دو دستشان برای کار با آن استفاده می کنند. سامورایی های ژاپن از شمشیر کاتانا استفاده می کردند و تولید عمده ی آن شمشیرها در دوره ی فئودال قرن 15 بوده است. شمشیر کاتانا، محبوبیت بسیاری در تمامی فرهنگ های غرب و شرق داشته است و اشاره ای کلی به آن در فیلم ها، ادبیات و بازی های ویدیویی شده است.
شمشیر کاتانا شبیه به تمامی شمشیرهای ژاپنی دیگر است. برای مثال شمشیر chisakatana نوع کوتاه شده ی شمشیر کاتانا است. شمشیر چوکاتو شبیه به کاتانای لبه راست می باشد. دوتانوکی نوعی شمشیر شبیه به کاتانا ولی با تیغه ای بسیار ضخیم تر است . شمشیر o-katana طویل تر از کاتانا می باشد و نوع جدیدتر کاتاناها uchigatana هستند. شمشیر shin gunto هم شکل دیگری از کاتانا است ولی توسط افراد ارتش ژاپن در سال های اولیه ی دهه ی 1930 تا پایان جنگ جهانی دوم استفاده می شد.
در آن زمان به شمشیر کاتانا به عنوان یکی از سلاح های مهم مبارزه نگاه می کردند چون سرعت مبارزه را بالا برده بود. در واقع یکی از نوآوری های مهم شمشیر کاتانا، توانایی غلاف کشی سریع و بریدن بلافاصله ی آن است. در آن زمان در میدان های مبارزه به تمامی افراد، اجازه ی زخمی کردن فوری رقیب با شمشیر کاتانا داده شده بود. در واقع سبک مبارزه در ورزش آی آی دو( iaido) بر مبنای کار با شمشیر کاتانا بنا نهاده شد. در رشته ی ای آی دو(iaido) تاکید بر روی در آوردن فوری شمشیر از غلاف، کشتن دشمن با یک ضربه، پاک کردن لکه خون از روی تیغه ی شمشیر و گذاشتن مجدد شمشیر درون غلاف است. سبک آی آی دو تبدیل به سبک پیشرفته ای شده است و شخص آن را توسط کاتاهای پیچیده انجام می دهد و آن کاتاها به دلیل رعایت آیین های خاص و سنتی بودنشان، وجهی از ذن ( Zen) هستند.
چکش کاری شمشیر کاتانا به صورت هنری و باور نکردنی کار می شود. البته ذکر این نکته لازم است که چکش کاری شمشیر کاتانا، اسطوره شناسی و افسانه های زیادی به دنبال داشته است. در حال حاضر پیدا کردن کاتاناهای قدیمی بسیار مشکل است و حتی کاتاناهای زمان جنگ جهانی دوم هم به سختی پیدا می شوند. البته هنوز هم در ژاپن، شمشیرسازان معدودی وجود دارند که کاتانا را به سبکی سنتی و پرمشقت درست می کنند. به شمشیرهایی که آن آهنگران محدود ژاپنی درست می کنند shinsakuto گفته می شود و پیدا کردن یکی از آن ها هم به سختی امکان پذیر است. رنج قیمت شمشیرهای کاتانا به دلیل کیفیت های ساخت متنوع، متغییر می باشد و حدودا از قیمت 20 دلار تا 10000 موجود هستند.
اگر چه شمشیرهای کاتانا گران قیمت هستند و ساخت آن ها مهارت بسیاری می خواهد ولی کار چکش کاری آن ها خیلی وقت گیر نیست. یک آهنگر ماهر می تواند تیغه ی شمشیر کاتانا را در یک روز یا چند روز بسازد. کاتانا یکی از شمشیرهایی است که باید به خوبی از آن نگهداری کنید تا لبه ی آن تیز و برنده باقی بماند.
